|
|
Dojrzałość szkolna
Dojrzałość szkolna dziecka 7-letniego rozpoczynającego systematyczną edukację
Bardzo ważnym momentem w życiu każdego dziecka jest podjęcie nauki w szkole. Każde z nich wstępując w progi szkoły posiada inny stopień wiedzy, umiejętności, oraz zróżnicowane cechy osobowościowe.
Dla prawidłowej adaptacji dzieci w szkole, oraz sukcesów w nauce istotne jest osiągnięcie dojrzałości i gotowości szkolnej.
B. Wilgocka – Okoń mówiąc o dojrzałości szkolnej ma na myśli taki stopień rozwoju dziecka, jaki pozwala mu podjąć obowiązki szkolne.
Za istotne i ważne przy definiowaniu tego pojęcia uznaje właściwości rozwoju dziecka i wymagania szkoły. Bowiem odpowiedni rozwój psychiczny jest najogólniejszym warunkiem osiągnięcia dojrzałości szkolnej, a powodzenie szkolne, czyli możliwość sprostania wymaganiom szkoły, jednym ze wskaźników tej dojrzałości.Podobnie dojrzałość szkolną definiuje Wincenty Okoń, jako osiągnięcie przez dziecko takiego stopnia rozwoju umysłowego, emocjonalnego, społecznego i fizycznego, jaki umożliwi mu działanie w życiu szkolnym i opanowanie treści programowych klasy pierwszej. Według Brzezińskiej dojrzałość to takie stadium rozwoju dziecka, w którym może się ono uczyć czegoś z łatwością, bez napięcia emocjonalnego oraz osiągnąć sukces, a zdaniem Marii Przetacznikowej dojrzałość szkolna to zespół tych cech psychofizycznych ukształtowanych w toku rozwoju w okresie pierwszych sześciu lat życia, które umożliwiają dziecku przystosowanie się do nauki w szkole. Stefan Szuman mówiąc o dojrzałości szkolnej ma na myśli osiągnięcie przez dziecko takiego poziomu rozwoju fizycznego, społecznego i psychicznego, który czyni je wrażliwym i podatnym na systematyczne nauczanie i wychowanie w klasie pierwszej szkoły podstawowej. I tylko równowaga między tymi 3 poziomami rozwoju, a wymaganiami, jakie przed pierwszoklasistą stawia szkoła decydują o powodzeniu szkolnym.
|
Na początku naszego stulecia pedagodzy uznali, że dziecko w wieku 6,5 lat jest „gotowe” w sensie biologicznym i psychicznym do podjęcia systematycznej nauki. Taki pogląd zgodny był z powszechnymi wówczas teoriami rozwoju.
Traktowano rozwój jako proces, który przebiega w następujących po sobie kolejno stadiach. Proces dojrzewania biologicznego uważano za najważniejszy czynnik wpływający na przekraczanie przez dziecko kolejnych stadiów. W związku z tym sądzono, że zdolność do uczenia się określonych umiejętności pojawia się w określonym wieku.
J. Piaget i J. Bruner twierdzili, że w odpowiednim, sprzyjającym, tzn. stymulującymi aktywizującym poznawczo otoczeniu, dzieci w procesie integracji mogą uczyć się więcej, niż powszechnie zakładano.
Piaget nie interesował się tym, co dzieci wiedzą wtedy, gdy rozpoczynają naukę, lecz tym, jak one myślą.Twierdził, że inteligencja dziecka jest wytworem jego aktywności, to jest tych niezliczonych operacji, które z roku na rok zmieniają swój charakter.
W rozwoju dziecka przyjmują początkowo formę biologicznie uwarunkowanych schematów zmysłowo – ruchowych, a te z kolei schematów czynnościowych. Pierwsze, jako koordynacja czynności zewnętrznych, (np. manipulowanie przedmiotami) przekształcają się w schematy czynności wewnętrznych, bardzo istotnych w drugiej fazie rozwoju inteligencji dziecka, czyli w tzw. stadium przedoperacyjnym, które trwa od końca roku drugiego do szóstego, siódmego roku życia, a więc w okresie dojrzewania dziecka do szkoły.
Czynności zewnętrzne, które dziecko wykonuje zamieniają się stopniowo w wyobrażenia i przedpojęcia, które stają się obrazami umysłowymi schematów operacyjnych.
Rozwój poznawczy dziecka polega, zatem na postępującym zdobywaniu równowagi.
Przejawem zachwiania tej równowagi jest jakaś potrzeba, zainteresowanie, dążenie do zrozumienia czy wytłumaczenia czegoś. Potrzeba ta wywołuje w dziecku aktywność asymilacyjną,(np. zabawa) asymilacja zaś tendencję do ujmowania nowych doświadczeń w gotowe już struktury, a następnie dostosowanie tych ostatnich do przedmiotów zewnętrznych ( akomodacja np. fotograficzne naśladownictwo). Dziecko aktywnie tworzy swoją wiedzę, a nie biernie odbiera ją z otoczenia.
W tym rozumieniu uczenie się podporządkowane jest rozumowi. Potrzeba zainteresowanie, pytanie, aktywność własna, badanie, odkrywanie, to mechanizmy pozwalające dziecku kierować własnym uczeniem się. Należy jednak dodać, że cechą charakterystyczną uczenia się dziecka przedszkolnego jest to, że uczy się ono według własnego programu i w określonym czasie.
Gotowość, zatem – to adekwatność – zdolności, umiejętności, kompetencji i posiadanych doświadczeń do wymagań określonego zadania.
Dziecko jest dojrzałe i gotowe do wykonania określonego zadania, wtedy, gdy zdobędzie doświadczenia umożliwiające mu osiągnięcie sukcesu, a nie wówczas, gdy osiągnie odpowiedni wiek.
Niezależnie od tego czy chcemy nauczyć 5 – latka rozpoznawania własnego drukowanego imienia, czy 9 – latka czytania krytycznego i płynnego, zawsze stosujemy zasadę „adekwatności doświadczeń i umiejętności dziecka do proponowanego zadania”.
Siedmiolatek cieszy się, gdy idzie do szkoły. Jest ciekawy świata, lubi nowe zajęcia, chce poznać nowych kolegów, koleżanki. Przejście z przedszkola do szkoły jest dla niego ważnym krokiem. To przekroczenie pierwszego progu edukacyjnego.
Aby dziecko mogło sprostać zadaniom szkolnym musi dysponować określonym poziomem wiedzy i umiejętności. Przede wszystkim jednak powinno mieć motywację do podjęcia obowiązków szkolnych.
Będzie to możliwe wtedy, gdy dziecko będzie gotowe do przejścia od zabawy do nauki, czyli gotowe do nauki.
|
|
Rozpatrując gotowość do nauki, powinniśmy wziąć pod uwagę rozwój procesów poznawczych i ruchowych, które umożliwiają opanowanie podstawowych technik szkolnych jak czytanie, pisanie i liczenie, rozwój społeczny, emocjonalny i fizyczny a także zasób umiejętności i wiadomości, stanowiąc podstawę nauki w klasie pierwszej.
|
O dojrzałości fizycznej dziecka do podjęcia nauki szkolnej decyduje szeroko rozumiany stan zdrowia obejmujący sprawność ruchową, motoryczną i manualną, poprawnie funkcjonujące narządy zmysłów, odporność na zmęczenie, choroby czy wysiłek fizyczny. Dziecko takie jest bardziej zahartowane, zdolne do większego wysiłku, także intelektualnego.
Dojrzałość emocjonalna to pewna równowaga psychiczna i zdolność do przeżywania bogatego i zróżnicowanego świata uczuć. To również odpowiednia do wieku umiejętność panowania nad swoimi emocjami i kontrolowania ich. Jej brak przejawia się wybuchami złości, płaczem, popadaniem w konflikty z rówieśnikami, agresją, nadmierną wrażliwością, brakiem cierpliwości, zahamowaniem, niepewnością czy lękami. Z dojrzałością emocjonalną nierozerwalnie związana jest dojrzałość społeczna, obejmująca relacje z innymi, umiejętność nawiązywania kontaktów, współdziałanie w grupie, przestrzeganie zasad postępowania czy obowiązujących norm i wartości. O jej osiągnięciu świadczy stopień samodzielności i zaradności dziecka w różnych sytuacjach, obowiązkowość, samodzielność, poczucie odpowiedzialności za swoje działanie, umiejętność pokonywania trudności i dążenia do osiągnięcia celu, ale również przyjmowania niepowodzeń. Dziecko dojrzałe społecznie prawidłowo nawiązuje kontakty z rówieśnikami i dorosłym, potrafi współżyć w zespole, przestrzegać obowiązujących reguł życia w zbiorowości, przestrzegać zawartych umów. Charakteryzuje go zdyscyplinowanie, obowiązkowość czy samodzielność. Dziecko, które osiągnęło dojrzałość społeczną i emocjonalną prawidłowo i w sposób naturalny nawiązuje kontakty z rówieśnikami oraz z dorosłymi. Kontakty te, są istotnym czynnikiem kształtowania się mowy, dlatego dziecko dojrzałe w tym zakresie powinno umieć słuchać wypowiedzi innych osób, rozumieć polecenia dorosłych, swobodnie wypowiadać się. Powinno też umieć dzielić się wrażeniami, wyrażać swoje pragnienia i oceny.
Na dojrzałość umysłową składa się wiele czynników, m.in.:
· koncentracja uwagi – dziecko potrafi uważnie i ze zrozumieniem słuchać tego co mówi nauczyciel, rozumie i spełnia polecenia, potrafi koncentrować się na konkretnych zadaniach ignorując inne bodźce.
· rozwój mowy - dziecko posiada umiejętność swobodnego i zrozumiałego dla otoczenia wypowiadania się opowiadania, wyrażania życzeń, pytań, własnych sądów. Prawidłowa jest artykulacja oraz zasób słów i pojęć. Mowa jako narzędzie myślenia w znacznym stopniu odzwierciedla poziom rozwoju umysłowego dziecka.
· rozumienie symboliki – dziecko potrafi oderwać się od konkretnych przedmiotów
i zjawisk, coraz sprawniej posługuje się pojęciami i symbolami. Dzięki umiejętności myślenia symbolicznego dostrzega związek między znakami graficznymi (litery
i cyfry), a odpowiadającymi im znaczeniami.
· operacje myślowe – dziecko rozumie związki zachodzące między faktami, posiada umiejętność interpretowania nowych sytuacji, historyjek obrazkowych, ilustracji. Potrafi dokonać klasyfikacji przedmiotów według określonego kryterium, rozumie wydawane polecenia oraz instrukcje do zadań (adekwatnie do wieku). Dziecko jest aktywne poznawczo, dobrze orientuje się w najbliższym otoczeniu.
· percepcja wzrokowo - słuchowa oraz koordynacja wzrokowo - ruchowa– dziecko umie dokonywać analizy oraz syntezy wzrokowej niezbędnej w procesie różnicowania kształtów, dźwięków, ich rozpoznawania, porównywania i odtwarzania kierunków, położenia i proporcji wymiarów odwzorowywanych form graficznych. Umiejętność kontrolowania wzrokiem własnych ruchów pozwala mu świadomie nimi kierować.
Na dojrzałość umysłową dziecka składa się określony poziom myślenia oraz zasób wiedzy o otaczającym świecie. O rozwoju w tym zakresie w dużym stopniu decyduje aktywność dziecka i jego ciekawość świata. Dojrzałość umysłowa przejawia się w zainteresowaniu nauką, zwłaszcza czytaniem, pisaniem, liczeniem, zaciekawieniem zjawiskami zachodzącymi w najbliższym otoczeniu. Dziecko dojrzałe umysłowo potrafi skupić uwagę przez dłuższy czas na tej samej czynności, potrafi z uwagą śledzić treść opowiadanej czy czytanej bajki. Nie ma problemów ze zrozumieniem przekazywanych wiadomości, poleceń, instrukcji czy treści czytanego opowiadania, bajki, lektury. Dziecko 7 – letnie ma już pewien bagaż doświadczeń, spostrzeżeń, który umożliwia mu rozwój wyobraźni i myślenia pojęciowego. Oceniając dojrzałość umysłową dziecka, bierze się pod uwagę również poziom rozwoju percepcji wzrokowej i koordynacji wzrokowo-ruchowej, oraz analizy i syntezy słuchowej. Te funkcje w dużej mierze decydują o opanowaniu umiejętności pisania i czytania.
Wszystkie omówione wyżej aspekty dojrzałości szkolnej są jednakowo ważne, pozostają ze sobą w ścisłym związku i współzależnościach, a gdy tempo zmian zachodzących w obrębie każdego aspektu rozwoju jest zbliżone można mówić o harmonijnym rozwoju i osiągnięciu dojrzałości szkolnej. Należy pamiętać, że tylko wzajemna zgodność poziomów rozwoju daje możliwość sprostania wymaganiom szkoły. Jednak rozwój dziecka w poszczególnych zakresach nie zawsze przebiega równomiernie. Czasem np. umiejętność postępowania w sytuacjach społecznych przerasta rozwój umysłowy i odwrotnie. W przypadku jakichkolwiek problemów czy wątpliwości rodzice mogą zgłosić się na badania do poradni psychologiczno-pedagogicznej. Po dokładnej diagnozie można sprecyzować problem, sformułować program pracy, określić kierunki i metody działania. Systematyczna praca powinna przynieść efekty. Gdy jednak zaburzenia są zbyt silne i nie ma możliwości szybkiej poprawy, proponuje się dziecku i jego rodzicom tzw. odroczenie obowiązku szkolnego. Dodatkowy rok przeznaczony jest na intensywną pracę stymulującą rozwój zaburzonych funkcji.
Najszersze i najnowsze ujęcie dojrzałości czy gotowości szkolnej obejmuje zarówno poziom rozwojowy, jaki prezentuje dziecko rozpoczynające naukę w szkole, jak i wymagania stawiane mu przez instytucje nauczające oraz osoby wymagania te realizujące. Obecnie, bowiem dojrzałość szkolną definiuje się jako wynik interakcji między zdatnym do szkoły dzieckiem a środowiskiem rodzinnym i wychowaniem przedszkolnym, jako efekt współdziałania dziecka i dorosłych tworzących warunki do uczenia się. Zdaniem Bigdy i Grabowskiej w dojrzałości szkolnej brane winny być pod uwagę dwa momenty: właściwości rozwoju dziecka i wymagania szkoły. Dlatego tak ważnym jest osiąganie równowagi między możliwościami rozwojowymi dziecka, a wymaganiami współczesnej szkoły. Należy jednak pamiętać, że dojrzałość, to proces polegający na długotrwałych zmianach w rozwoju psychofizycznym dziecka. Wspomniane autorki szczegółowo definiują zakres dojrzałości szkolnej wskazując w poszczególnych sferach rozwoju te warunki, które muszą być spełnione, aby dziecko bez trudu realizowało program szkolny, i tak w:
· sferze fizycznej – wzrost i ciężar ciała, sprawność motoryczna, funkcja zmysłowa i stan zdrowia,
· sferze umysłowej – rozumienie symboli, orientacja w świecie, opanowanie mowy, operacje umysłowe,
· sferze społecznej – poczucie obowiązku, kontakty społeczne, zbiorowe współdziałanie, samopoczucie w grupie,
· sferze emocjonalnej – kierowanie uczuciami, uzewnętrznianie uczuć,
· sferze wolicjonalnej – wytrwałość w pracy, celowa działalność, podejmowanie inicjatyw, doprowadzanie podjętych działań do końca.
Trudno jest jednoznacznie określić, które czynniki spowodują, że dziecko osiągnie w szkole sukces, bo problem dotyczy procesów rozwojowych człowieka. Zapewne tylko prawidłowy rozwój we wszystkich sferach daje dużą szansę sprostania wymaganiom szkolnym.
Zatem, jakimi cechami winno charakteryzować się dziecko określane mianem dojrzałego do podjęcia obowiązku szkolnego? (kryteria dojrzałości szkolnej)
W zakresie dojrzałości fizycznej dziecko 6 – letnie jest :
-ogólnie sprawne ruchowo,
-posiada sprawność manualną,
-nie ma zaburzonej koordynacji wzrokowo-ruchowej,
-charakteryzuje się poprawnym funkcjonowaniem zmysłów: wzroku, słuchu itp.
-odporne na choroby i zmęczenie.
Dziecko dojrzałe umysłowo jest:
-aktywne poznawczo-chce się uczyć, (cechuje je ciekawość poznawcza), chce przyswajać wiadomości i nabywać nowe umiejętności.
-interesuje się czytaniem i pisaniem,
-dobrze orientuje się w najbliższym otoczeniu i środowisku, w którym żyje,
-rozporządza zasobem doświadczeń i wyobrażeń będących podstawą do rozwoju pojęć,
-potrafi uważnie i ze zrozumieniem słuchać tego, co mówi nauczyciel, rozumie i spełnia jego polecenia,
-swobodnie i w sposób zrozumiały dla otoczenia wypowiada się, opowiada, wyraża życzenie, pytania, własne sądy, wnioski i oceny.
W zakresie dojrzałości do czytania i pisania dziecko:
-dokonuje analizy i syntezy wzrokowej i słuchowej niezbędnych w procesie różnicowania kształtów, dźwięków, ich rozpoznawania, porównywania i odtwarzania,
-rozumie znaczenie wyrazów jako graficznych odpowiedników słów,
-posiada orientacje przestrzenną, co umożliwia rozpoznawanie i odtwarzanie kierunków, położenia i proporcji wymiarów odwzorowywanych form graficznych,
-ma pamięć ruchową-umiejętność przetwarzania obrazu graficznego na obraz ruchu,
-świadomie kieruje swoimi ruchami dzięki umiejętności kontrolowania wzrokiem własnych ruchów.
Natomiast dojrzałość do matematyki wyraża się w tym, że dziecko 6-letnie
-rozumie i umie określić stosunki przestrzenne, czasowe i ilościowe w praktycznym działaniu,
-potrafi sklasyfikować przedmioty według przeznaczenia, wielkości, kształtu i koloru,
-umie dokonywać na konkretach dodawania i odejmowania w zakresie 10.
W zakresie dojrzałości emocjonalno – społecznej dziecko jest:
-w znacznym stopniu samodzielne,
-chętnie i łatwo nawiązuje kontakty z nauczycielem i kolegami,
-posiada umiejętności podporządkowania się niezbędnym wymaganiom dyscypliny,
-potrafi uczestniczyć w pracach społecznych,
-obowiązkowe, wytrwałe i wrażliwe na opinię nauczyciela,
-cechuje się takim stanem równowagi nerwowej, która umożliwia opanowanie niepożądanych zachowań-reakcji emocjonalnych, których stopień nasilenia jest adekwatny do sytuacji.
Jeśli chodzi o dojrzałość wolicjonalną dziecko przejawia:
- własną inicjatywę,
- odznacza się celowością działania,
- wytrwałością w pracy,
- umiejętnością doprowadzania podjętych zadań do końca.
Jednak, ponieważ rozwój we wszystkich wymienionych sferach nie zawsze następuje równomiernie, a poczynione przeze mnie obserwacje dowodzą, że dzieci przychodzące do szkoły mają tylko pozornie równy start, rodzi się, zatem pytanie: Co wpływa na osiągnięcie przez dziecko 6 – letnie dojrzałości szkolnej?
Szeroko zakrojone badania, prowadzone przez Barbarę Wilgocką – Okoń, dowiodły, że istnieje wyraźna zależność między dojrzałością szkolną dzieci i ich środowiskiem. Różnice miedzy warunkami życia dzieci mieszkających na wsi i w mieście prowadziły do powstania znaczących różnic w poziomie gotowości dzieci do szkoły. Znacznie silniej zaznaczały się one, bowiem w obrębie środowiska niż wieku dzieci, co umożliwiło sformułowanie tezy, że nie wiek decyduje o dojrzałości, ale środowiskowo uwarunkowany los życiowy dziecka, jego możliwości rozwojowe. Kolejną zależnością ujawniona w toku badań była zależność osiągnięć rozwojowych od wykształcenia rodziców. Istotne różnice zarysowały się pomiędzy poziomem dojrzałości umysłowej dzieci matek z wykształceniem podstawowym, a matek z wykształceniem średnim czy wyższym. Z badań wynika, że gotowość szkolna uwarunkowana jest również przez instytucje powołane do sprawowania opieki
i wychowania, czyli przedszkola. Tu, najistotniejsze różnice dotyczące poziomu dojrzałości do nauki w szkole dotyczą dzieci wiejskich objętych i nie objętych wychowaniem przedszkolnym.
Na szczęście problem objęcia dzieci obowiązkiem szkolnym został rozwiązany przez MENiS, regulują go wprowadzone zmiany w ustawie o systemie oświaty. Zgodnie z postanowieniem art.14 ust. 3 ustawy z dnia 7 września 1991r. o systemie oświaty (Dz. U. Nr 67, poz. 329 z późn. zm.) od 1 września 2004r. dzieci sześcioletnie są zobowiązane odbyć roczne przygotowanie przedszkolne w przedszkolu lub oddziale przedszkolnym zorganizowanym w szkole podstawowej. Celem tych zmian jest wyrównanie szans wszystkich sześciolatków na równy start w szkole tj. wszechstronne przygotowanie dzieci do warunków szkolnego nauczania i wychowania
Literatura:
Dmochowska M.: Zanim dziecko zacznie pisać, Warszawa 1991,
Janiszak E.: Sześciolatek w szkole – szanse i zagrożenia, Życie Szkoły 9/2000
Kargulowa A. (red.): Dojrzałość szkolna, a jakość startu edukacyjnego, Wrocław 1980, WUW.
Kopik A.: Akceleracja rozwoju dzieci siedmioletnich rozpoczynających naukę szkolną, Kielce 1996,
Lubomirska K.: Przedszkole rzeczywistość i szansa, Warszawa 1997, ŻAK
Marzęda – Przybysz B.: Badanie gotowości szkolnej dziecka, Życie Szkoły 6/2001
Nowicka A.: Sześciolatek idzie do szkoły? Pytania i obawy, Wychowanie
w Przedszkolu 1/2002
Okoń W.: Słownik pedagogiczny. Warszawa 1984, PWN.
Prus – Wiśniewska H.: Zanim dziecko pójdzie do szkoły, Kraków 1995, MEDIUM
Brańska E.: Edukacja przedszkolna w perspektywie zmian, Wychowanie
w Przedszkolu 7/2003
Przetacznik - Gierowska M., Makiełło - Jarża G.: Psychologia rozwojowa
i wychowawcza wieku dziecięcego, Warszawa 1985, WS i P.
Przetacznikowa: Dojrzałość szkolna (w) red. M. Żebrowska: Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży, Warszawa 1975, PWN.
Grabowska B., Bigda B.: Poradnik metodyczny do pracy z dziećmi sześcioletnimi
Siemek D.: Przedszkolak będzie uczniem. Warszawa 1975, Nasza Księgarnia.
Soroka A.: Sześciolatek w szkole? Przygotujmy mu pewny start, Życie Szkoły 7/2002
Szuman S.: Dojrzałość szkolna, Nowa Szkoła 6/1962.
Waloszek D.: Przygotowanie dzieci sześcioletnich do zadań szkolnych, Zielona
Góra 1993
Burtowy M.: Przygotowanie dzieci w wieku przedszkolnym do nauki czytania
i pisania, Poznań 1992
Waloszek D.: Sześciolatki w szkole – szanse i zagrożenia, Życie Szkoły 6/2002
Wilgocka – Okoń B.: Dojrzałość szkolna czy dojrzałość szkoły – dylematy progu szkolnego Edukacja 1/1999.
Wilgocka – Okoń B.: Dojrzałość szkolna dzieci a środowisko, Warszawa 1972, PWN.
Wilgocka – Okoń B.: Gotowość szkolna dzieci sześcioletnich, Warszawa 2003, Żak.
Wilgocka – Okoń B.: O badaniu dojrzałości szkolnej, Warszawa 1971, PZWS
Wilgocka – Okoń B.: Stan wychowania przedszkolnego w Polsce, Warszawa 1989, PWN
Wilgocka – Okoń B.: Sześciolatki na start, Wychowanie w Przedszkolu 3/2003
Wojda E.: Przygotowanie dziecka do podjęcia nauki szkolnej, Życie Szkoły 3/2001
|
|
|
